@ Phong lan – đôi điều nhảm nhí.
Phong lan là loại thực vật khá đặc biệt, thụ hưởng tinh hoa của trời đất rồi ban cho con người muôn vạn sắc màu thần tiên. Nhiều loài còn cho hương thơm quyến rủ.
Trong khuôn khổ bài viết này, tôi không nói gì về tên họ các loài phong lan, cũng không nói cụ thể cách chăm sóc, bón phân gì cho lan.
Kiến thức đủ để trồng phong lan không cần nhiều, có thể học hỏi lẫn nhau trong vài lần đàm đạo.
Để có những kiến thức này, bạn chỉ cần dạo qua các cửa hàng bán phong lan, nói chuyện với chủ cửa hàng, hoặc nếu siêng thì đến các vườn lan là biết hết, chẳng ai giấu bạn đâu.
Những người trồng lan thường rất hào phóng kiến thức. Họ yêu hoa nên thường rất dễ “kết” với những người yêu hoa như họ.
Tôi viết ra đây những vấn đề mà không thấy sách nào nói đến.
Tôi trồng theo cách của mình, hoàn toàn học theo thiên nhiên, mà lan cũng tươi tốt và ra hoa thường xuyên.
Tên chữ “phong lan” đã cho ta khái niệm ban đầu, đây là một giống cây lan sống nhờ gió.
Gió mang hơi nước và dinh dưỡng trong không khí đến nuôi loài thực vật này, nên chữ “phong” ở đây phải được hiểu bao gồm cả hơi nước và dưỡng chất trong không khí.
Phong lan là loại thực vật sống cộng sinh, chứ không phải ký sinh.
Tuy nhỏ bé yếu ớt, mà phong lan tự bương chãi để phát triển. Đó là đặc tính quý báu của loài này, làm cho ta cảm thấy chúng vừa cao quý, vừa bình dị.
Bất kỳ ai, làm việc gì cũng nên dựa các yếu tố “thiên thời, địa lợi và nhân hòa” thì mới hy vọng thành công.
Trồng phong lan cũng vậy.
Tựa bài viết là “nhảm nhí…” thì cũng xin nhảm nhí một chút.
Khái niệm “thiên thời” bao gồm cả yếu tố tâm linh.
Phong lan thuộc hành mộc.
“Thủy sanh mộc”, vì vậy người có mạng thủy, trồng phong lan là hợp nhất.
Tuy nhiên, cũng còn phải xét về bản chất của thủy. Phong lan cần rất ít nước, trong điều kiện tự nhiên, chỉ cần lượng nước trong không khí cũng đủ cho lan phát triển, vì vậy ai có mạng “trường lưu thủy”, hay “đại khê thủy” cũng chưa chắc trồng tốt.
Lại nói, mộc sanh hỏa, nên người mạng hỏa mà trồng lan thì dễ phát đạt, tất nhiên phải thận trọng, vì hỏa thiêu mộc, nên phải chịu khó chăm sóc. Mộc có tốt thì mới sinh hỏa được.
Đã nhảm nhí thì nói thêm chuyện này cũng không sao. Những nhà nào có con gái đang thì, tốt nhất đừng trồng lan, vì sẽ làm mất duyên của con gái, nên chúng khó lấy chồng.
Chữ “thời” để trồng lan thuận lợi nhất là mùa xuân, đối với vùng địa lý có bốn mùa. Đối với vùng địa lý có hai mùa mưa và nắng thì vào đầu mùa mưa, lan trong điều kiện tự nhiên đâm chồi non, rễ…, đến giữa cuối mùa mưa thì lan cho bông. Vì vậy nên trồng vào đầu mùa mưa.
Người viết bài này xin phép chỉ nói về vùng địa lý có hai mùa, mưa và khô.
Trong mùa mưa vẫn có một thời gian hạn hán, khoảng nửa tháng, dân gọi là “hạn bà chằng”.
Trong tự nhiên, lan bắt đầu ra vòi bông sau “hạn bà chằng”, sau rằm trung thu thì rộ bông.
Ai ở miền Nam này cũng từng trồng mai hoặc thấy người ta ngắt lá mai vào dịp gần tết để mai cho bông đúng ngày đầu năm.
Nhưng lại rất ít người hiểu vì sao như vậy ?.
Loài vật nói chung và cây cỏ nói riêng, sau những điều kiện khắc nghiệt, rồi khi gặp mưa thuận gió hòa thì phát dục, ra hoa, kết trái.
Cho nên người ta áp dụng qui luật này của tự nhiên, lặt lá mai, hãm nước cho khô hạn 5-10 ngày, sau đó bón phân và tưới nước trở lại, thì mai trổ hoa.
Lan cũng vậy, trong mùa khô hạn, nó ngủ ngầm để đến khi cơn mưa đầu mùa rớt hạt, lan thức tỉnh. Chồi, lá, rễ của nó phát triển và khi đủ mạnh thì ra hoa, kết trái.
Bắt chước tự nhiên, bạn nên cho nó chịu hạn vài ngày, rồi tưới nước, cây sẽ phát dục, trổ vòi bông. Nếu có thêm chút phân thì hoa sẽ đẹp, bền và cây cũng phát triển mạnh.
Có một kinh nghiệm này cũng muốn chia sẽ cùng quý bạn.
Khi vòi bông mới xuất hiện, nếu vô tình làm gãy thì cây lan đó sẽ rất khó ra bông trở lại, nhất là với họ vanda. Trường hợp này giống như người phụ nữ phá thai, sẽ rất khó có thai trở lại.
Ngược lại, khi lan trổ bông, các nụ hoa đã nở hết, bạn nên cắt đi, hoặc để bán, hoặc cắm trong bình... Nếu bạn cứ để trên cây, sẽ làm cho cây lan mất sức, khó trổ bông mới.
Đây cũng chính là một bí quyết quan trọng làm cho lan siêng ra bông, ngoài yếu tố chăm sóc.
“Địa lợi” là yếu tố không thể xem thường. Lan cần nơi thoáng mát, có nhiều gió, không bị tù hãm, tránh gần những nơi bị ô nhiễm. Phong lan có thể được xem như thiết bị chỉ báo môi trường sinh học. Nơi nào lan phát triển tốt, thì nơi đó có môi trường sinh học tốt.
Lan cần ẩm độ cao, trong điều kiện tự nhiên, lan phát triển và trổ hoa, kết trái vào mùa mưa, nhưng lan lại rất sợ ngập úng. Đây là mâu thuẫn quan trọng mà người trồng lan phải chú ý khi tưới và bố trí các chậu lan.
Nhà tôi ở An Phú Đông, Q.12, nơi đất bị nhiễm phèn nặng. Tuy nhiên, vùng này gần sông lớn, thường có gió lồng lộng. Đất phèn lại giữ ẩm, nên trồng phong lan rất tốt. Nhiều người đã thành công trong lĩnh vực này. Tất nhiên, bạn phải xử lý nước kỹ trước khi tưới.
“Nhân hòa” là yếu tố con người. Con người phải thật thân thiện với cây lan, thực sự yêu thương, quý mến thì lan mới tốt, mới cho bông.
Thực vật cũng thích sống bầy đoàn, vì vậy trồng lan nên gom lại thành từng khóm vài chục chậu lan. Nếu để riêng lẻ từng chậu thật xa nhau, thì lan rất khó tươi tốt và ra bông.
Tính bầy đoàn giúp cho lan phủ mát và giữ ẩm cho nhau. Nếu bạn trồng mỗi cụm khoảng100 chậu lan, nếu không phải hướng chính tây thì có thể không cần che lưới.
Lan cũng cần “chung vui” và thích cạnh tranh, khoe hương khoe sắc…
Lan cũng có cảm tính, nên thích nơi đông vui, náo nhiệt… nhiều nhà làm vườn còn cho các loài thực vật, trong đó có lan nghe âm nhạc và nhận được kết quả rất khả quan.
Phong lan là loại cây vừa dễ trồng, lại vừa rất khó trồng.
Nói như vậy, có vẻ rất mâu thuẫn, nhưng sự thật là như vậy. Bởi vì nhiều người trang bị đầy đủ kiến thức về phong lan mà trồng vẫn không được. Ngược lại, có người trồng sai cả những kiến thức cơ bản mà phong lan vẫn thường xuyên cho hoa.
Có lẽ chỉ có thể dùng chữ duyên để giải thích hiện tượng này.
Trồng lan cần có lòng yêu thích và những điều kiện cần thiết, cùng với chút ít hiểu biết.
Các bộ phận của phong lan, như rễ, thân, lá và hoa đều có khả năng hấp thu dinh dưỡng.
Nếu để ý, bạn sẽ thấy rễ lan bao giờ cũng có xu hướng vươn ra ngoài chậu để tiếp xúc với khí trời. Dân trồng lan gọi là rễ gió. Yếu tố này buộc ta phải nghĩ đến vấn đề trồng lan trong chậu thoáng.
Lan là loài cộng sinh, nên trong điều kiện nhân tạo, chúng cần có giá thể để bám chắc, đứng vững. Giá thể là các chất thay đất, như xơ dừa, than củi, gạch… với mục đích giữ ẩm và giúp cho rễ lan bám chắc vào. Hầu hết các loài phong lan đều cần giá thể thoáng. Điều này để giải quyết mâu thuẫn, cần ẩm mà không bị úng.
Nhiều người trồng lan mà suy nghĩ theo cách trồng cây bình thường, chôn rễ cho sâu, cho chắc… thì chỉ làm chết lan mà thôi.
Trước hết là rễ sẽ “ngộp thở”, sau đến là chết thúi hoặc bị nấm bệnh vì ẩm.
Nếu sợ cây lan đứng không vững, dễ bị gió thổi hoặc lúc tưới làm cho lung lay, thì nên có một cái cọc cắm vào giữa chậu lan, rồi buộc gá cây lan vào cọc. Nếu không làm cọc thì nên buộc cây lan vào dây treo chậu, sao cho cây lan được cố định trong chậu.
Nguồn nước tưới lan phải thật sạch, nước mưa là quá tốt.
Không nên nôn nóng mà bón phân quá nhiều cho lan. Trước hết đó là hành động phi kinh tế, sau nữa, cây lan quá tốt cũng khó ra bông. Cây lan “ăn phân” quen sẽ trở nên khó tính và kém khả năng đề kháng.
Cơ thể người, nếu ăn uống quá nhiều dinh dưỡng sẽ dễ béo phì mà giảm khả năng sinh sản, đồng thời dễ sinh bệnh tật...
Cây cỏ nói riêng, sinh vật nói chung cũng vậy thôi.
Những người trồng lan kinh tế, vì lợi nhuận mà vô tình làm hư hỏng giống lan. Những người này thường trồng từ cây cấy mô, cây trẻ mới tách ra. Những cây này hấp thụ tốt phân bón và dễ cho bông. Nhà làm vườn lợi dụng yếu tố này, họ bón phân, dùng thuốc các loại để cho cây phát triển tột bực, ra hoa cũng đạt tột đỉnh của sự phát triển. Như vậy họ sẽ bán được giá cao, và thường là dễ bán.
Nếu bạn muốn mua lan có sẵn bông để chưng thì không có lời khuyên nào, nhưng nếu mua về trồng, thì lời khuyên là chớ nên mua giống của các nhà làm vườn kinh tế này. Bạn khó có điều kiện như họ, nên cây lan mua về sẽ ngày càng xấu đi và rất khó có bông.
Như đã nói, phong lan trong điều kiện thiên nhiên là loài thực vật cộng sinh, sống bám theo thân cây, nhờ tàng cây che bớt nắng và cung cấp hơi ẩm, thân cây làm chỗ cho rễ lan bám vào.
Chính yếu tố này buộc ta phải nghĩ đến yếu tố ánh sáng và hướng nắng phù hợp cho lan. Đa số các loài lan đều không chịu được nắng gay gắt, cho nên tránh trồng lan hướng Tây mà không có gì che chắn nắng.
Các sách dạy trồng lan thường nói cụ thể loài gì ? chịu được bao nhiêu phần trăm nắng ? bón phân gì, dùng thuốc gì, vào những thời điểm nào...?
Các sách cũng thường chỉ rõ các loại phân bón, tỷ lệ phối trộn N,P,K, chỉ rõ các loại thuốc trừ sâu, bệnh…
Những sách như vậy viết để cho có vẻ khoa học, chứ không thể chính xác.
Các bạn trồng lan hãy tự rút kinh nghiệm cho riêng mình, dựa vào những hiểu biết trong sách hoặc của người khác truyền lại. Bạn nên nhớ, không có kiến thức dùng chung cho tất cả các cây phong lan, dù là cùng một loài.
Vì trong điều kiện tự nhiên, lan cần một lượng dinh dưỡng rất ít, nên khi bón, tưới phân, bạn chỉ cần một lượng rất ít. Ví dụ, bạn pha 1 muổng canh N,P,K với từ 7 đến 10 lít nước và tưới cho một diện tích khoảng100 m2, thì cái tỷ lệ giữa N,P và K không còn ý nghĩa quan trọng nữa. Với lượng nước pha phân này, bạn tưới phun sương đủ cho cả ngày và chỉ cần tưới phân 7-10 ngày/lần là đủ cho lan phát triển tốt.
Kinh nghiệm tốt nhất vẫn là, hãy bắt chước điều kiện tự nhiên.
Tháng 09 năm 2008
